Razvoj Biblije bio je proces u dva koraka. Prvo, Bog je svojim prorocima dao
poruke za svoj narod. Neke od tih vesti zapisane su kao pisma, druge kao
zakoni, poezija, istorija ili viđenja budućnosti. Tako nadahnuti
spisi, primećuje Pavle, "mogu učiniti mudrim za spasenje"i korisno za
učenje, za karanje, za popravljanje, za poučavanje u pravdi, da bude
savršen čovjek Božij, za svako dobro djelo pripravljen" (2 Tim 3,15-17).
Kao što vidimo, nadahnuti spisi koje smatramo Biblijom dani su Božjem narodu
kao svakodnevni vodič. No kako su različiti spisi proroka postali
Biblija? To pitanje nas dovodi do drugog koraka u procesu.
Nastanak jevrejske Biblije
Biblija ne kaže kako je sastavljena, no znamo da je u Isusovo vreme jevrejski narod skupio ono što su nazivali "Tanakh", a hrišćani nazivaju Stari zavet. Isus je jasno govorio o toj zbirci svetih spisa. Rekao je svojim sledbenicima da mogu saznati o Njemu proučavajući Mojsijev zakon, Proroke i Psalme. (Vidi Luka 24,44) Josip Flavije, jevrejski istoričar, savremenik apostola Pavla, govorio je o istoj trodelnoj zbirci svetih Pisama kad je pisao da Židovi imaju samo dvadeset jednu knjigu koje sadrže izvještaje o svim prošlim vremenima. Veruje se da su božanskog porekla i pet od njih pripadaju Mojsiju. Sadrže njegove zakone i predaje o nastanku čovečanstva do njegove smrti... "Ali od Mojsijeve smrti do vladavine Artakserksa (423. — 415.)... proroci... su zapisali ono što se događalo u njihovo doba u trinaest knjiga. Preostale četiri knjige sadrže himne Bogu i propise za ponašanje u životu čoveka. (Protiv Apiona, 1,8)
Podela Biblije na tri dela što su ih spomenuli Isus i Josip Flavije, još uvijek
predstavljaju osnovnu podjelu u jevrejskoj Bibliji — Toru (Zakon), Proroke i
Spise. A dvadeset dve knjige Josipa Flavija sadrže potpuno isti
materijal koji čini trideset devet starozavetnih knjiga u protestantskoj
Bibliji. Razlika između Starog zaveta i jevrejske Biblije je u
načinu kako se knjige broje. U ovoj drugoj, na primer, dvanaest malih
proroka broje se kao jedna knjiga, a 1. i 2. Samuilova, 1. i 2. o Carevima, 1.i
2. Dnevnika i Jezdra — Nemija broje se svaka kao jedna knjiga. Ruta i Plač
su povezane sa Sudijama, odnosno s Knjigom Jeremijinom.
Jevreji koji su živeli krajem prvog veka imali su i druge knjige koje su
smatrali značajnima, ali ih nisu ubrajali u službenu zbirku autoritativnih
biblijskih spisa. O tim je knjigama Josip Flavije pisao: "Naša je istorija
pisana od Artakserksa... ali se nije smatrala sličnom po autoritetu s
knjigama naših praotaca, jer od tog vremena nije postojao redosled proroka."
(Protiv Apiona, 1,8) Nebiblijski spisi postali su poznati pod imenom
"apokrifi". Mi ćemo se osvrnuti na njih, ali prvo trebamo istražiti
nastanak Novog zaveta.
Nastanak Novog zavjeta
Biblija prvih hrišćana bila je jevrejska Biblija ili ono što poznajemo pod
imenom Stari zavet. Drugi izvori autoriteta u tim prvim danima Crkve bili su
apostoli i Isusova kazivanja. Apostoli su smatrani autoritetima delimično
zato što su poznavali Isusa i bili svedoci Njegovog vaskrsenja (Dela 1,22), a
delimično zato što ih je Sveti Duh vodio na osobit način. (1 Kor
15,4-9) Osim toga, upravo pre nego što će se vratiti na Nebo, Isus im je
predao svoju vlast uz nalog da uče sve kako im je On zapovedio. (Matej
28,18-20) Isus nije napisao nijednu knjigu. Budući da su Njegovi
sledbenici smatrali Njegove reči posebnima, drugi su ih učitelji i
propovednici usmeno prenosili. A onda, samo nekoliko decenija nakon Isusove
smrti, Sveti Duh je naveo Marka, Mateja, Luku i Ivana da prikupe Njegova
kazivanja, zajedno s izveštajima o Njegovim delima (posebno o Njegovoj smrti i
vaskrsenju) i od njih načine novu vrstu literature koja će postati
poznata kao Jevanđelja — doslovno "Radosna vest". (Luka vrlo iscrpno
opisuje kako je prikupio građu za Jevanđelje koje nosi njegovo ime;
vidi Luka 1,1-4).
S vremenom je prva Crkva počela smatrati savete apostola posebno važnima u
određivanju različitih problema. Neki od tih saveta našli su se u
pismima. Pavle nije sumnjao da su njegova pisma autoritet. Pisao je "u ime
Gospoda našega Isusa Hrista". (2 Sol 3,6; vidi i r. 14) I Petar je prepoznao
božanski autoritet u Pavlovim pismima, pa ih je čak izjednačio sa
Starim zavetom. "Pavle je", pisao je Petar, "po danoj mu premudrosti pisa. Kao
što govori o ovome i u svima svojijem poslanicama, u kojima imaju neke stvari
teške razumjeti, koje nenaučeni i neutvrđeni izvrću, kao i
ostala pisma, na svoju pogibao." (2 Pt 3,15.16) Poznato nam je da je neka od
Pavlovih pisama trebalo čitati u drugim crkvama, (Vidi Kol 4,16) a to je
verovatno bio slučaj i s pismima drugih apostola. S vremenom su
prikupljena i apostolska pisma jednako kao i Jevanđelja. Prva poznata
zbirka je ona krivoverca Marciona (oko 140.—150. godine). No Marcion je imao
teološko učenje koje se sukobljavalo s učenjem Isusa i apostola. Zbog
toga su drugi načinili zbirke kako bi ta učenja bolje prikazali.
Jedna takva zbirka, Muratorijev kanon (oko 170. godine), nabraja sve knjige
Novog zavjeta osim Poslanice Jevrejima, Jakovljeve i 1. i 2. Petrove. No
Muratorijev kanon je uključivao i neke knjige kojih nema u današnjim
Biblijama.
U sledećih dvestotinjak godina načinjeni su različiti drugi
kanoni Novog zaveta. Postupno je došlo do jedinstvenog mišljenja zasnovanog na
bliskosti različitih pisaca s Isusom i apostolima. Tako je nastavak
apostolskog autoriteta (Vidi Mt 28,20) postao glavna odrednica za sadržaj Novog
zaveta. Atanasije, aleksandrijski episkop, načinio je popis svih dvadeset
sedam knjiga našeg Novog zaveta. Krajem četvrtog veka hrišćanska
Crkva je prihvatila taj kanon i sve grane hrišćanske Crkve — pravoslavna,
rimokatolička i protestantska — još uvijek ga smatraju Novim zavetom.
Slaganje oko Novog zaveta nije značilo da je takvo slaganje postojalo i
oko Starog zaveta.
Šta reći o apokrifima?
Najveća razlika između rimokatoličkih i protestantskih Biblija
jest što rimokatolički kanon Starog zaveta čini četrdeset šest,
umesto trideset devet knjiga. Odakle se, pomislićete, pojavilo tih sedam
dodatnih knjiga? Deo odgovora je da se nalaze u grčkom prevodu jevrejske
Biblije poznatom kao Septuaginta. Taj prevod Starog zaveta načinjen je pre
početka hrišćanske ere i njime su se obilno služili pisci Novog
zaveta.
Zašto onda protestanti ne prihvaćaju "apokrifne" knjige? Glavni razlog
tome je što ih jevreji nisu nikad prihvatili. Zapravo, nema dokaza da su
apokrifne knjige bile deo Septuaginte kao jevrejske knjige. Svi danas
postojeći primerci Septuaginte hrišćanskog su, a ne jevrejskog
porekla. Najraniji potiče iz 350. godine — oko petsto godina nakon što je
Septuaginta dovršena.
Osim toga, Jevreji koji su se služili Septuagintom, kao Filon Aleksandrijski
(oko 20. g. pr. Hrista. do 50. g. posle Hrista.), ne citiraju iz apokrifnih
knjiga, premda to čine iz kanonskih. Tako i pisci Novog zaveta citiraju iz
devetnaest od dvadeset dve knjiga jevrejske Biblije, ali ni jednom iz
apokrifnih knjiga. Te knjige ni Jevreji ni apostolska Crkva nisu smatrali
autoritativnima.
Tokom prvih petsto godina hrišćanske ere apokrifne knjige su se sve više
upotrebljavale u Zapadnoj crkvi. Ni u tom slučaju nisu smatrane kanonskim
na isti način kao knjige u jevrejskoj Bibliji. Smatrane su manje
autoritativnima od ostalog kanona. Problem se zaoštrio tokom protestantske
reformacije u šesnaestom veku. Reformatori su izvadili apokrifne knjige iz
Starog zaveta i stavili ih između dva Zaveta. Time su ukazali na njihov
nekanonski položaj. I tako, premda su se apokrifi uglavnom pojavljivali u
protestantskim Biblijama sve do sredine devetnaestog veka, protestanti ih nisu
smatrali Svetim pismom.
Postupak protestanata potaknuo je Rimokatoličku crkvu na delovanje.
Uostalom, neka apokrifna učenja što su ih reformatori odbacili (kao nauk o
čistilištu), nisu se mogla dokazati ni iz jevrejske Biblije ni iz Novog
zaveta. Da bi zaštitili takva učenja, u aprilu 1546. godine, na
Četvrtom zasedanju koncila u Tridentu apokrifnim je knjigama dana kanonska
vrednost i one su izjednačene s ostalim knjigama Svetog pisma. Da bi
dekret bio delotvoran, koncil je dodao:
Ako neko ne prihvati kao svete i kanonske gore navedene knjige u celini i u
svim delovima, kako je uobičajeno da se čita u Katoličkoj crkvi
i kako se nalaze u starom latinskom izdanju Vulgate... neka bude proklet. (Canons
and Decrees ofthe Council ofTrent, prevod H. J. Schroeder (Rockford,
III., Tan Books, 1978.), str. 18).
Naše prihvaćanje kanona Svetog pisma počiva donekle na veri, upravo
kao i naše vjerovanje u stvaranje, utelovljenje i vaskrsenje. No ta vera nije
neutemeljena. Ona čvrsto veruje da se Bog, kojemu je toliko stalo do
Njegovog naroda da je nadahnuo proroke, isto toliko pobrinuo da za njega
sačuva one svete tekstove koji sadrže informacije potrebne za spasenje.
Čini se da je gledište što ga je zauzela prva hrišćanska Crkva
najsigurnije. Oni su prihvatili samo one starozavetne knjige koje su Jevreji i
apostoli smatrali božanski nadahnutima. I oni su kao Novi zavet prihvatili samo
one knjige koje su bile tesno vezane uz apostolski autoritet i nisu
protivurečili Starom zavetu. Ukratko, možemo biti zahvalni Bogu što se
pobrinuo sačuvati najvažnije dokumente u istoriji ljudskog roda.